Śladami grobów ofiar sowieckich zbrodni 

To pierwsze i zarazem jedyne w kraju tego rodzaju przedsięwzięcie. To, co początkowo zdawało się niemożliwe i przerastało możliwości pomysłodawcy – stało się możliwe.

Trwało to niezwykle długo, ale w końcu praca i wielomiesięczne starania Dariusza Trawińskiego o  upamiętnienie powojennych ofiar sowieckich zbrodni zakończyły się powodzeniem. Właśnie dzisiaj (31.10) w przededniu Wszystkich Świętych na szczecineckim Cmentarzu Komunalnym w ramach tzw. "Śladami grobów ofiar zbrodni sowieckich", 15 z nich zostało oznaczonych tabliczkami. Na każdej, oprócz nazwiska, daty śmierci, wieku znalazła się także krótka wzmianka dotycząca okoliczności śmierci. Jest to pierwsze i jedyne takie upamiętnienie sowieckich zbrodni na terenie naszego kraju.

O zamiarze wykonania cmentarnej ścieżki edukacyjnej informowaliśmy na naszych łamach już w marcu tego roku. Było to możliwe także dzięki zaangażowaniu się w to dzieło Muzeum Regionalnego, które w ramach swoich środków tabliczki ufundowało.

Pierwsza tabliczka została wbita w kwaterze nr 1 w miejscu zlikwidowanej w latach 80. mogiły (z powodu braku opłaty) Jana Kubisa (l. 44) leśniczego, zamordowanego 23 listopada 1946 r. razem z Karolem Kłaptoczem. Ponieważ nieznane jest miejsce pochówku kpr. (por.?) Michała Paramona zabitego w Żółtnicy, tabliczka została ustawiona tuż przy wejściu na cmentarz wojenny. Paramon został pochowany początkowo w Żółtnicy, ale w latach 50 ekshumowano jego szczątki i najprawdopodobniej – jak twierdzą świadkowie, pochowano w Szczecinku.  Z kolei tabliczkę poświęconą pamięci Józefy Kirkiewicz umieszczono przy jej grobie na wiejskim cmentarzyku przy ul. Łowieckiej w szczecineckiej Trzesiece.

- Firmę, która wykonała nam tabliczki znaleźliśmy poprzez internet, która to zrobiła za niewielkie pieniądze – powiedział nam Irek Markanicz dyrektor Muzeum Regionalnego. - Ponieważ ktoś fizycznie musiał to zrobić, stąd postanowiliśmy razem z Dariuszem Trawińskim, że właśnie dzisiaj wszystkie tabliczki postawimy. Do tej pory D. Trawiński takie tablice stawiał sam za własne pieniądze w różnych miejscach na terenie powiatu.

 Dariuszowi Trawińskiemu udało się ustalić nazwiska ponad 50 ofiar sowieckich żołnierzy. Nazwiska i okoliczności śmierci zostały wydobyte przez niego z przepastnych i najczęściej trudno dostępnych zwykłym śmiertelnikom Archiwów Państwowych, Oddziałów IPN, a także dokumentów parafialnych. Niestety, dokładna ich liczba jest już niemożliwa do ustalenia.

Dla czerwonoarmistów nie miał żadnego znaczenia ani wiek, ani płeć. Zabijali zazwyczaj ludzi przypadkowych w młodym wieku, a nawet małe dzieci. Starszych osób po wojnie było bardzo mało. Swoje żniwo zbierały różnego rodzaju epidemie i choroby takie jak gruźlica czy dur brzuszny. Często w księgach parafialnych w rubryce przyczyna, w przypadku ludzi powyżej 60 określano jako „umarł ze starości”.

Jak wspomniał D. Trawiński wszystkie informacje, a także część dokumentów zostały zamieszczone w Temacie Szczecineckim. Cykl poświęcony nie tylko sowieckim, ale także niemieckim zbrodniom popełnionych na Polakach, ukazywał się na naszych łamach przez ostatnie dwa lata. Jest to ewenement w skali całego kraju. Publikowane w każdym numerze kilkukolumnowej objętości materiały często w przystępnej, sfabularyzowanej formie, stanowią kompendium wiedzy o powojennej historii naszego miasta i powiatu w jego starych granicach administracyjnych.

- W maju tego roku z IPN Szczecin otrzymałem odpowiedź, że przychylają się do mojej prośby dotyczącej kompleksowego upamiętnienia ofiar sowieckich zbrodni na terenie dawnego powiatu szczecineckiego – informuje nas D. Trawiński.- W tej chwili w trakcie uzgodnień jest  tablica przy głównej bramie. Zostaną tam wymienione ofiary, które spoczęły na Cmentarzu Komunalnyn z podaniem numeru kwater.

Karolina i Błażej Rebiziakowie - kwatera 1, rząd 3, grób 24 i 25 – rolnicy zamordowani 29 września 1946 r. we własnym domu przy ul. Leśnej, osierocili sześcioro dzieci.

Stanisław Jędrusik - kwatera 1, rząd 7, grób 18 - sołtys Przyjezierza (Kaczor) przejechany przez pijanego sowieckiego żołnierza 30 listopada 1946 r.

Jan Kubis - kwatera 1, rząd 7, pomiędzy grobami 16/17 – leśniczy Turowa zamordowany w swoim domu 23 listopada 1946 r. Razem z nim zginął pracownik LP Karol Kłaptocz (pochowany w Jasienicy).

 Tomasz Panecki - kwatera 1, rząd 11, grób 16 rozjechany 7 kilometrów za Szczecinkiem w stronę Wierzchowa.

Jaś Lewandowski - kwatera 1, rząd 11, grób 8 - lat 7 zginął przejechany przez pijanego kierowcę sowieckiej ciężarówki przy ul. 1 Maja.

Henryk Ossowski - kwatera 1, rząd 8, grób 4 - mechanik samochodowy zginął przejechany przez sowiecką ciężarówkę  28 kwietnia 1946 r.

Jan Żylewicz - kwatera 7, rząd 1, grób 5 - maszynista kolejowy zastrzelony na ul. Dworcowej 4 listopada 1945 r.

Kazimiera Kowalska - kwatera 7, rząd 2, grób 19 - (była w zaawansowanej ciąży) zmarła po wypadku spowodowanym przez sowieckiego kierowcę 31 maja 1947 r. przy ul. Klasztornej.  

Edward Wierzbowski - kwatera 7, rząd 4, grób 5 - 19-letni robotnik, zamordowany przy ul. Koszalińskiej 7 lutego 1946 r.

Edward Urbanowicz - kwatera 7, rząd 6, grób 6 - zastrzelony na progu swego domu 26 czerwca 1946 r. przy pl. Winnicznym.

Marian Prędki - kwatera 8, rząd 3, grób 12 -  lat 16 zginął przejechany na szosie koło Gwdy a jego ciało ukryte zostało w snopkach) 15 sierpnia 1948 r.

Mieczysław Usik - kwatera 5, rząd 1, grób 14 - miał zaledwie trzy latka, kiedy 19 września 1946 r. przygniotła go do ściany przy ul. Lipowej sowiecka ciężarówka prowadzona przez pijanego żołnierza.

Aleksander Bartkiewicz zamordowany razem ze Stefanem Dominiakiem - kwatera B-wojenny, rząd 1, grób 16. Zamordowani prawdopodobnie 6 lub 18 sierpnia 1945 r. – ich ciała odnaleziono po kilku dniach w lesie pomiędzy Mosiną a Sitnem.

Michał Paramon – spoczywa na cmentarzu wojennym wraz z żołnierzami Armii Czerwonej. Został zastrzelony przez sowieckiego oficera w Żółtnicy podczas próby jego wylegitymowania. Tabliczka została ustawiona po lewej stronie przed wejściem na cmentarz wojenny.

Józefa Kirkiewicz  cmentarz przy ul. Łowieckiej. Spoczywa ok. 10 metrów na wprost za wejściem. Zamordowana 23 października 1945 w swoim gospodarstwie rolnym w Trzesiece. (jg)