„Pasja” Dürera w kościele mariackim w Szczecinku

Neogotycki kościół Mariacki w Szczecinku wzniesiony w latach 1905 – 1908, jest jedną z najpiękniejszych tego typu budowli na Pomorzu. Zwłaszcza w słoneczne dni, w dość ciemnym wnętrzu przyciągają wzrok, cztery duże, wspaniałe witraże w prezbiterium. Trzeba pewnego wysiłku, aby dostrzec znacznie mniejsze witraże w oknach naw bocznych. W ośmiu podwójnych oknach południowej i północnej nawy, umieszczono witraże, które w centralnych polach wypełniają niewielkich rozmiarów przedstawienia Małej i Wielkiej Pasji Albrechta Dürera. 

Dürer był jednym z najwybitniejszych drzeworytników i malarzy przełomu późnego gotyku i renesansu. Przy czym jego prace drzeworytnicze raczej ceni się bardziej niż malarskie. W swych drzeworytach nie ograniczał się tylko do sztywnych konturów przedstawianych postaci – jak to robiono do tej pory - ale pokazał ruch, światło i cienie, a całe dzieło uczynił trójwymiarowym. 

Doskonałą charakterystykę jego prac dał wybitny uczony epoki odrodzenia Erazm z Rotterdamu: „ Aczkolwiek Dürera należy podziwiać pod każdym względem, to ileż potrafi on wyrazić czarnymi kreskami? Cienie, światło, blask, wzniosłość i głębia… Ileż rzeczy przedstawia, których przedstawić nie sposób, ogień, płomienie, grzmot, błyskawicę albo mgłę; wszystkie uczucia, całą duszę człowieka objawioną w ujęciu postaci, nawet niemal głos. I wszystko to pokazuje czarnymi kreskami w taki sposób, że skrzywdziłbyś dzieło nakładając farby”. 

Mała Pasja powstała w latach 1509 – 1511 i jest bez wątpienia arcydziełem. Składała się z 37 drzeworytów formatu 12,7 x 9,7 centymetrów. Przedstawiała nie tylko mękę i śmierć Jezusa, ale jest opowiedzianą graficznie historią grzechu pierworodnego, który był przyczyną męki Pańskiej. Ich niewielki format wskazuje na dewocyjne przeznaczenie dzieła. Trzymający w ręku tę osobliwą „obrazkową” książeczkę do nabożeństwa (zdecydowana większość ludzi wówczas nie umiała czytać) mógł przeżywać mękę i śmierć Chrystusa, rozpamiętywać miłość Boga, który poświęcił swego syna pierworodnego dla zbawienia świata i podłość ludzi, których ta ofiara miała zbawić, a którzy tak niegodziwie postąpili ze Zbawicielem. Równocześnie z Małą Pasja, wydana została Duża, znacznie mniejsza ilościowo, licząca tylko 12 grafik, ale za to większych rozmiarów, bo mających prawie 40 centymetrów wysokości. 

Powodzenie pasji było ogromne. Drzeworyty odbijane w tysiącach egzemplarzy znajdowały nabywców nie tylko wśród bogatej szlachty, ale i u średniozamożnego mieszczaństwa. Vasari w swych żywotach artystów pisał: „ Ze względu na nowość i piękno cieszyły się taką sławą, iż każdy pragnął je posiadać”. Niespotykany dotychczas popyt doprowadził do tego, że niemal od razu zaczęły powstawać liczne falsyfikaty. Wielcy artyści europejscy w swej twórczości pozostawili także wyraźne ślady Pasji, która też weszła na stałe do kanonów sztuki.

W kościele Mariackim w Szczecinku umieszczono 16 wizerunków zarówno Małej jak i Dużej Pasji, oczywiście przystosowując ich wielkość do potrzeb. Opowiadają one dzieje męki Jezusa poczynając od modlitwy na Górze Oliwnej, a na zesłaniu Ducha Świętego kończąc. Dwa witraże tematycznie są identyczne, ale jeden pochodzi z Małej Pasji, a drugi z Dużej Pasji. Jest to opłakiwanie Chrystusa. Niemal wszystkie witraże można zidentyfikować, są to: 

1. Modlitwa Chrystusa na Górze Oliwnej [01]

2. Pojmanie Chrystusa,

3. Biczowanie,

4. Ukoronowanie Jezusa koroną cierniową,

5. Ecce Homo

6. Chrystus przed Piłatem [02]

7. Piłat umywa ręce [03],

8. Chrystus przejmuje krzyż [04]

9. Upadek pod Krzyżem [05]

10. Opłakiwanie Chrystusa wer. I [06]

11. Opłakiwanie Chrystusa wer. II [07]

12. Złożenie do grobu [08]

13. Zmartwychwstanie,

14. Zesłanie Ducha Świętego [09].

Jerzy Dudź

Z archiwum Tematu Szczecineckiego