Zwrot zabranego ze Szczecinka dzwonu: Niemcy powiedzieli „nein”

Niemcy powiedzieli „halt” i odlany w szczecineckiej ludwisarni dzwon pozostał na terenie Niemiec.  Krótka historia dzwonu, który po latach miał wrócić do Szczecinka  

Reparacje wojenne to temat, który od dłuższego czasu nie schodzi z czołówek nie tylko polskich mediów. Czy należy się nam odszkodowanie za morderstwa i totalną grabież majątku narodowego, zniszczenia w wyniku rozpętanej przez Niemców II wojny światowej? Potoki słów o pojednaniu, wartościach europejskich, etyce i moralności mają się nijak do rzeczywistości. Niemcy w tym są w  mistrzami.  

Opracowany przez ekspertów „Raport o stratach wojennych poniesionych przez Polskę” mówi również o zaginionych, zniszczonych lub skradzionych przez Niemców dziełach sztuki. Oblicza się, że najpewniej już bezpowrotnie, straciliśmy ich ok. 516 tysięcy. To jednak tylko szacunki. Nie sposób policzyć utraconych dóbr kultury gromadzonych przez wieki w polskich domach, dworach a także kościołach.  

_{Dzwon w Białowąsie}

Właśnie o ich rewindykacji rozmawiano podczas niezwykle popularnego w TVP Info  programu prowadzonego przez Michała Rachonia. Kwestia ta wydaje się oczywista w przypadku dóbr kultury wytworzonych na ziemiach polskich anektowanych przez III Rzeszę. Najbliższym przykładem może być rabunek dzwonu z kościoła Mariackiego w Szczecinku, wywiezionego do Hamburga do przetopienia. Szczęśliwym zbiegiem okoliczności dzwon ocalał.    

Co z dobrami kultury na ziemiach przyznanych Polsce po wojnie? Jeszcze przed nadejściem frontu władze niemieckie nakazywały nie tylko wywożenie maszyn i urządzeń, ale także niektórych dóbr kultury. Już samo określenie „wypędzenie” jest nadużyciem, jako że przymusowa ewakuacja bez względu nawet na duże mrozy, nastąpiła na rozkaz władz niemieckich. To wówczas na zachód ruszyły obciążone dobytkiem karawany (oni nazywali to treckami) pojazdów, głównie wozów konnych. W tym miejscu przypomnijmy historię dzwonu wytworzonego w Szczecinku w 1792 roku. Staraniem nieżyjącego dra Siegfrieda Raddatza, przewodniczącego byłych mieszkańców powiatu szczecineckiego, dzwon miał być przekazany kościołowi NNMP a więc tam, gdzie się znajdował do wojny.  

Poniższy tekst ukazał się 5 września 2008 r. w 471 numerze Tematu:  

Jak na razie bezskuteczne okazały się starania dra Siegfrieda Raddatza o to, aby do Szczecinka powrócił wywieziony w latach wojny dzwon z kościoła Narodzenia Najświętszej Maryi Panny. Zamiarem przewodniczącego Heimatkreisausschuss Neustettin było uroczyste przekazanie dzwonu 7 września 2008 roku. Miało się to stać dzień po planowanym na 6 września uroczystym odsłonięciu w parku obelisku ku czci poległych mieszkańców przedwojennego Szczecinka. 

Pokrótce przypomnijmy dzieje ważącego ok. 160 kg dzwonu, wykonanego w 1792 roku w tutejszym warsztacie Johanna Martina Meyera. Dzwon najpierw przez sto lat służył wiernym w kościele w Krzywej Wsi w powiecie złotowskim. W 1905 roku trafił do budującego się w tym czasie kościoła pw. św. Mikołaja (dz. NNMP) i wisiał tam do lata 1942 roku. To właśnie wtedy na polecenie władz, został zdjęty i przewieziony do Hamburga. Miał być przetopiony na potrzeby wojennej machiny.  

Szczęśliwym zbiegiem okoliczności dzwon ocalał i po wojnie najpierw trafił do Plöen w Holsztynie, a potem do parafii ewangelickiej w Lage. Tam też był używany do 1985 roku. Dzięki staraniom dra Raddatza, tamtejszy zarząd parafialny zgodził się na to, żeby – jak to oni określają – „pomorski dzwon” trafił z powrotem do Szczecinka. 

Niestety, zarówno inicjatywa przewodniczącego ziomków, jak również dobra wola pastora tamtejszego kościoła Ducha Świętego, spotkały się z ostrym sprzeciwem przewodniczącego ziomkostwa, Herberta Meske.  

Jak pisał „Lippische Landes Zeitung”: „Na początku września pastor Richard Krause z parafii w Lage miał wybrać się do Szczecinka i osobiście przekazać pomorski dzwon, który przez 56 lat wisiał na wieży kościoła na Sedanplatz w Lage. Nic z tego nie wyszło. Jego zamierzenia spotkały się z ostrą krytyką Związku Wypędzonych, w tym przewodniczącego Ziomkostwa Pomorskiego, Herberta Meske. Meske zarzucał, że pastor Krause chciał oddać dzwon bez rozmów z parafią szczecinecką (...). Meske zarzucał także, że jest to wyłączna inicjatywa pastora, którą dodatkowo promował dr Raddatz z Ziomkostwa z Kolonii. Meske podkreślał, że Kościół oddaje coś, co w rzeczywistości nie należy do niego(…). 

Proboszcz kościoła Mariackiego, ks. Piotr Jesionowski zaprzecza wersji upowszechnianej przez przewodniczącego Meske. Ks. Jesionowski kontaktował się listownie z pastorem Krause i zastrzega, że w jego liście nie było mowy o jakimkolwiek żądaniu zwrotu, ponieważ dzwon jest własnością parafii ewangelickiej. To, że chcą go nam przekazać, wskazuje tylko na ich dobrą wolę.  

Mimo że zarząd parafii w Lage, podtrzymał decyzję o przekazaniu do Szczecinka dzwonu, jednak ze względu na niektóre ostre reakcje członków Ziomkostwa Pomorskiego, tamtejsza parafia została zmuszona do zbadania stanu prawnego dzwonu.

Okazało się, że przekazanie jest niemożliwe bez uprzedniej zgody wyższych władz Kościoła Ewangelickiego, jako że wszystkie dzwony ze „wschodu”, które znalazły się po wojnie w Niemczech Zachodnich, są własnością Unii Kościołów Ewangelickich (Union Evangelischer Kirchen) oraz Ministerstwa Spraw Wewnętrznych RFN. 

Ostatecznie do przekazania szczecineckiego dzwonu nie doszło. W tym przypadku zadecydował nie tyle sprzeciw Ziomkostwa, a raczej niemieckiego Ministerstwa Kultury. (jg)