Szczecinek z XIX w. słownika geograficznego. Jest ciekawie

Jak prezentował się Szczecinek i jego najbliższe okolice 130 lat temu? Zajrzyjmy do wydanego w 1890 roku 11 tomu 131 zeszytu „Słownika geograficznego Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich”.

Miasto przedstawiono w encyklopedycznym skrócie. Tekst cytuję w wersji oryginalnej. Dla lepszego zobrazowania dołączam pochodzące z tego właśnie okresu litografie (fotografia była jeszcze w powijakach).

Szczecinek al. Nowy Szczecin, niem. Neustettin, miasto powiatowe w Pomeranii, w obw. Regencyi koszalińskiej, pod 53⁰ 43’ pln. Szer. z 34⁰ 22’ wsch. dłg. między jez. Vilm i Streitzig, wzn. około 230 mt. npm, śród wyżyny pojezierza w płd. części tylnego Pomorza (Hinterpommern) niedaleko źródła Prośnicy; punkt zbiegu kolei pozn.-białogrodzkiej, poznań.-dzierzłowskiej (Ruegenwalde), względnie ujskiej (Stolpmuende) i chojnicko-węgoborskiej.

Gleba piaszczysta, nieprzepuszczalna, dlatego zimna i nieurodzajna. Klimat ostry i zmienny. Dochodzi przeciętnie 5-73⁰ R.

Woda do picia zwiera przymieszki wapienne i dlatego jest niezdrowa.

Obszaru obejmuje miasto z przyległościami 4647 ha (2619 roli orn., 719 łąk, 537 lasu); 1885 r. 678 dm., 1702 dym., 8389 mk., 116 kat., 7751 ew. 139 dyssyd., 383 żyd.

Głównym zatrudnieniem jest rolnictwo, hodowla bydła i owiec. Handel ogranicza się na zbożu, wełnie i spirytusie, które wywożą do Szczecina, zresztą istnieje tu drobny przemysł.

Kościół par. kat. W Czaplinku (Tempelburg), ewangelicy mają tu swego superintendenta. Oprócz tego jest tu urząd poczt. I kl. nadleśn., sąd okręg., urząd pobor., katastrowy, ziemski, gimnazyum itd.

Miasto założone zostało r. 1313 według planu Szczecina przez ks. Wracisława IV. R. 1321 przeszło w ręce biskupów kamieńskich, wróciło jednak znów pod rządy Bogusława V i Barnima V.

R. 1653, po śmierci ostatniego księcia pomor. Bogusława XIV, odziedziczył je elektor brandenburski Fryderyk Wilhelm.

W XVI w. została Sz. wyludniony przez powietrze morowe i inne epidemie, r. zaś 1540 zgorzał do szczętu. Roku 1628 było tylko 244 dym. I 1545 mk.

Do wzrostu miasta przyczyniła się księżna Jadwiga, córka Juliusza z Brunświku i siostra sławnego w dziejach wojny 30-letniej Chrystyana z Brunświku, która jako wdowa mieszkała tu przez 28 lat. Ona to założyła gimnazyum nazwane od jej imienia, i szpital dla ubogich.

R. 1807 zaszła utarczka między odziałem wojska polskiego a mieszczanami, którzy pobici zostali.

Powiat szczecinkowski obejmuje 361/2 mil kw.. W 1871 r. było 72952 mk.; 1880 r. 77933; 1885 r. 74463 mk.. Ma 4 miasta Szczecinek (1885 r. 8389), Czaplinek (4510), Baerwalde (2159), Okonek (Ratzebuhr, 2327), 118 gmin, 144 obwodów domin.

Powiat na płn. graniczy z pow. białogrodzkim bobolickim, na wschód z człuchowskim, na płd. z wałeckim i drawenburskim na zach. Z drawenburskim i białogrodzkim.

Główną rzeką jest Prośnica (Persante). Pod względem archeologicznym opisał powiat  Kasiski w dziele pt. „Beschreibung der vaterlaend. Alterthuemer im Neustettiner und Schlochauer Kreise” Danzig 1881.

Przy regulacyi majątków było w powiecie 2402 posiadeł włość. R. 1878 było tylko 1031 posiadeł; 1306 rozdrobionych, 65 zaś nabyły graniczące z niemi majątki rycerskie.

Jerzy Gasiul

Zdjęcia pochodzą ze zbiorów Muzeum Regionalnego w Szczecinku