Po przemyśle pozostała tylko nazwa ulicy

W okresie międzywojennym przy ówczesnej Industriestrasse  (ul. Przemysłowej), oprócz fabryki konserw warzywnych (róg ul. Warszawskiej a wtedy Berlinerstrasse)), znajdował się największy zakład przemysłowy jaki był w mieście - Fabryka Maszyn Rolniczych Braci Brandenburg. 

Sądząc po ubiorach „radosne” socjalistyczne święto „ludu pracującego miast i wsi” musiało być dość chłodne. W zimnych powiewach majowego wiatru, pięknie się prezentowały biało-czerwone i czerwone szturmówki. 

Niestety, nic nie mogę powiedzieć ani o składzie osobowym, ani tym bardziej jaki to zakład pracy w zwartym szyku podąża na miejsce zbiórki pierwszomajowego pochodu.

W tamtych czasach zbiórka odbywała się na pl. Nowotki (dz. hm. Kamińskiego). Być może do pochodu szykują się pracownicy mieszczącego w części biurowej dawnego młyna RSW „Ruch”. 

Archiwalne zdjęcie najprawdopodobniej wykonano w latach 60. ubiegłego wieku . a w tym czasie firma zajmująca się rozprowadzaniem prasy, dysponująca siecią kiosków, mogła się nazywać nieco inaczej, a  nazwa została zmieniona w 1973 roku. W tym też okresie dorobiła się w Szczecinku przy ul. 1 Maja swojej nowej hurtowni (sortowni) z okazałym jak na tamte czasy biurowcem. Dwa lata temu budynki znikły z powierzchni ziemi. Teraz w tym miejscu znajduje się market sieciowy Bricomarche. 

 Wróćmy jednak na ul. Przemysłową. Zdjęcie pochodzi ze zbiorów Wacława Relskiego i zostało udostępnione nam przez Mirosława Korkusa, a po raz pierwszy czytelnikom „TS” zaprezentowaliśmy go siedem lat temu. Współczesny wygląd ul. Przemysłowej w niczym już nie przypomina tej  kilkadziesiąt lat wcześniej. 

W tamtych czasach uliczną perspektywę zamykała olbrzyma drewniana budowla. Stała przy ul. Wiśniowej w miejscu gdzie dzisiaj przebiega jezdnia ul. Sikorskiego (stara obwodnica). Wprawdzie z wyglądu przypominała gigantyczną stodołę ale służył jako magazyn – bodajże artykułów spożywczych i napojów o czym świadczyły ułożone na zapleczu stosy opróżnionych drewnianych skrzynek. 

Po lewej stronie ulicy „od zawsze” były istniejące do dzisiaj dwa domki jednorodzinne. Trzeci z nich – najładniejszy- został rozebrany przy budowie obwodnicy. Przed domkami mieściła się miniaturowa baza transportowa z drewnianymi warsztatami i garażami. Na zdjęciu uwiecznione zostały ciężarówki. To  polskie Stary 25 produkowane w latach 1960-71. 

Tuż za płotem, w miejscu dzisiejszego przedszkola mieściła się siedziba Okręgowego Transportu Leśnego. Na nieutwardzonym, błotnistym placu parkowały czeskie ciężarówki Praga. Miały charakterystyczny wygląd - niezwykle krótkie maski kryjące silnik. Służyły do zwózki drewna i świetnie sprawdzały się na leśnych bezdrożach. 

Leśny transport przeprowadził się do swojej nowej bazy na ul. Koszalińskiej (obecna stacja paliw Shell).  Pod koniec lat 70. powstało pierwsze w Szczecinku przedszkole zmontowane z drewnianych elementów prefabrykowanych typu „Ciechanów” (obecnie przedszkole Niepubliczne Krasnoludek). 

W okresie międzywojennym przy ówczesnej Industriestrasse  (ul. Przemysłowej), oprócz fabryki konserw warzywnych (róg ul. Warszawskiej a wtedy Berlinerstrasse)), znajdował się największy zakład przemysłowy jaki był w mieście - Fabryka Maszyn Rolniczych Braci Brandenburg. 

Wprawdzie główna brama była przy dz. ul. Warcisława IV, ale to od tej strony fabrykę opuszczały ładowane następnie na pobliskiej bocznicy kolejowej różne produkowane tutaj narzędzia i różne urządzenia rolnicze: m.in. koparki do ziemniaków i buraków, wialnie, sieczkarnie itp.

Sztandarowym produktem fabryki były znane w całych Niemczech potężne młockarnie. Maszyna na żeliwnych kołach miała potężną, drewnianą obudowę, a charakterystycznym elementem. oprócz wielkiej skrzyni do wrzucania snopów, było zamontowane z boku duże koło na pas transmisyjny. Siłą napędową stanowił wolnostojący silnik elektryczny. Na archiwalnym zdjęciu widać załadunek młockarń na kolejowej bocznicy. Zdjęcie pochodzi ze zbiorów właścicieli fabryki. Rocznie bramę od strony ul. Przemysłowej opuszczało ok. tysiąc różnego rodzaju produktów. Zatrudniająca ok. 200 pracowników  fabryka miała swoją odlewnię żeliwa, malarnię, zakład kołodziejski, ślusarski, a także stolarnię i tartak

 Po dojściu do władzy ludojada Hitlera i narodowych socjalistów – również tutaj w ówczesnym Neustettin (Szczecinku) z okazji 1 maja, podobnie jak w powojennym socjalizmie komunistycznym, z nie mniejszym zapałem i gorliwością uroczyście obchodzono Święto Pracy. Na zdjęciu pracownicy fabryki Brandenburga przygotowują się do pochodu na ul. Bydgoskiej (dz. J. Piłsudskiego).

Podczas wojny większość pracowników stanowili niewolnicy - robotnicy przymusowi, w tym jeńcy wojenni. „Robotnik przymusowy” to propagandowy eufemizm. Tak naprawdę byli to różnej narodowości niewolnicy (w tym również polskiej) pozbawiani jakikolwiek praw. Pracowali od świtu do nocy pod brutalnym nadzorem ze strony niemieckich majstrów w nieludzkich warunkach. Z powodu ciężkiej pracy, złych warunków oraz niedożywienia, wielu z nich umierało z wycieńczenia lub zapadało na gruźlicę. Sytuacja znacznie się pogorszyła w 1943 r. z chwilą uruchomiania nowego działu produkującego ręczne granaty.

Jak twierdził jeden ze świadków tamtych dni -Polak, w fabryce zatrudniano ok. 70 Polaków.  Aby obniżyć koszty i mieć ścisły nadzór na terenie miasta utworzono cztery obozy pracy składające się z drewnianych baraków w tym m.in. Heeresverpflegungsamt przy ul. Polnej jak nazwa wskazuje podległy administracji wojskowej oraz Bahnlager (dla Polaków) przy ul. Przemysłowej. 

Czy barak lub baraki znajdowały się również, jak niektórzy twierdzą na terenie fabryki, nie wiadomo. Niezwykle znaczące jest i to, że w licznych wspomnieniach zamieszczanych m.in. w periodyku „Neustettiner Land” nigdzie nie natknąłem się na choćby najmniejszą wzmiankę o cudzoziemskich niewolnikach. Przecież można było ich zauważyć nie tylko w fabrykach i rolnych majątkach, ale także na ulicach. Przecież tylko na terenie naszego powiatu, pod koniec wojny do pracy przymusowej, nie licząc innych narodowości(!) zatrudniano ok. 7-8 tys. Polaków. 

Po wojnie właśnie w tym miejscu ulokowano Państwowe Przedsiębiorstwo Traktorów i Maszyn. Jednak zanim Polakom udostępniono fabryczny tereny, czerwonoarmiści gruntownie je „wyczyścili” nie tylko ze wszystkich maszyn urządzeń, ale nawet mebli biurowych. Od grudnia 1957 roku w tych murach prosperowały Zakłady Sprzętu Instalacyjnego A-22, przemianowane potem na ZSI Polam. 

Na początku lat 90 cały teren został rozparcelowany i sprzedany. Dzisiaj, od strony ul. Przemysłowej, w miejscu wybudowanej jeszcze w latach 60 fabrycznej hali, znajduje się sklep sieciowy Biedronki oraz parkingi.

To właśnie w tym miejscu i do tego całkiem niedawno znajdował się, pochodzący najprawdopodobniej z lat 20 XX wieku młyn zbożowy. W skład kompleksu wchodził od strony południowej - trzykondygnacyjny młyn z biurem i mieszkaniem właściciela, a od północnej znacznie mniejszy magazyn zboża. Pomiędzy nimi był duży plac z polnych kamieni. Każdy z budynków od strony placu miał drewniane rampy do wyładunku zboża. Dostarczone zboże najpierw zasysane było na najwyższą kondygnację. Po oczyszczeniu, rozdrobnieniu i zmieleniu wpadało olbrzymimi drewnianymi(!) rurami już w postaci mąki czy otrąb do podstawianych tam jutowych worków. Budynek podczas pracy urządzeń niemal drżał w posadach, a na ulicy rozchodził się zapach chleba. 

Mimo dobrego stanu technicznego, pozbawiony już wyposażenia młyn w lipcu 2002 roku został zburzony.

Z dawnego zespołu zachował się jedynie znacznie mniejszy magazyn zboża. W latach 90 ulokowano tam skład makulatury, a od dłuższego czasu jest tu wytwórnia okien i drzwi plastykowych.

Po dawnym przemyśle pozostały wspomnienia… oraz nazwa ulicy. 

Jerzy Gasiul 

Post scriptum

Już po publikacji niniejszego tekstu na adres redakcji nadeszła korespondencja od Pana Zdzisława Szyszło. Jej autor przypomina o tym co pominąłem, mając pewne wątpliwości co do przeznaczenia drewnianego magazynu przy ul. Wiśniowej.

(…) Ulica Drahimska, Wiśniowa, Przemysłowa, Szczecińska (która była zwykłą szutrową drogą odchodząca od Wiśniowej w kierunku „ruskch koszar”.  Tam mieszkałem chyba do 1975 roku, przy ul. Drahimskiej 12. Pozwalam sobie dodać trochę informacji a niektóre uściślić.

 W sprawie wielkiego czarnego baraku przy ulicy Wiśniowej, który znajdował się po drugiej stronie ulicy, na wprost budynku PZGS (gdzie jako młody człowiek miałem swoje miejsce pierwszej pracy). Ten budynek nazywaliśmy „gęsiarnia”, bo tam prowadzony był zwyczajny tucz gęsi. Było ich tam setki, a może i tysiące. Białe gęsi na tle czarnej ściany budynku. Były wypuszczane na wolną przestrzeń na obszar poza budynkiem, na plac w kierunku do gazowni. (…)

Budynek, w którym dziś jest fabryka okien (ostatnie zdjęcie w artykule), tak jak Pan pisze, że tam był mały magazyn zbożowy i młyn. Należał do Gminnej Spółdzielni „SCH”,  gdzie rolnicy mogli swoje zboże przetworzyć na pasze, drogą śrutowania, bo takie usługi Gminne Spółdzielnie wykonywały dla rolników. Drugi podobnej funkcji młyn był na górce, po lewej stronie nowej drogi prowadzącej do Parsęcka od strony skrzyżowania z drogą do kopalni żwiru. (…)

 Zdzisław Szyszło