Plac Wolności, Zdjęcie wykonane z okna

Tym razem prezentuję dwa archiwalne zdjęcia z zachodnią pierzeją Rynku (Markt) – dzisiejszego pl. Wolności. 

Na szczególną uwagę zasługuje zdjęcie dokumentujące wyburzanie całego ulicznego kwartału, rozpościerającego się pomiędzy wieżą św. Mikołaja, Rynkiem (pl. Wolności) i dzisiejszą ul. P. Skargi. W tym miejscu lada miesiąc miała się rozpocząć budowa czterech kamienic z eklektycznym wystrojem. Trzy z nich to architektoniczne perełki, szczęśliwym zbiegiem okoliczności  zachowały się do dzisiaj.

Oba zdjęcia wykonano z okna lub z dachu nieistniejącego od 1945 r. narożnego budynku pod numerem 33 przy Preußischerstraße (dz. ul. 9 Maja). Dla porównania prezentujemy dzisiejszy widok tego samego fragmentu zachodniej pierzei, tyle że uwiecznionego przez drona. Wprawdzie zdjęcie dokumentujące rozbiórkę nie jest datowane, ale porównując stan zabudowy z poszczególnych lat, można z dużym rachunkiem prawdopodobieństwa przyjąć, że musiało być zrobione w drugiej połowie 1910 roku – najdalej w roku następnym.
Zgodnie z dostępną literaturą wiemy, że nawę kościoła pw. św. Mikołaja wyburzono w 1909 roku. Zapewne rozebrano ją nie tak zupełnie do końca, skoro w roku następnym leżały w tym miejscu jeszcze stosy cegieł. Na starym zdjęciu, w miejscu kościelnej nawy i dalej wzdłuż Hedwigstraße  (dz. ul. ks. Elżbiety) widać całkiem spory tłum. Być może fotograf był świadkiem jakiegoś nadzwyczajnego wydarzenia. Nie jest wykluczone, że w ten sposób został uwieczniony moment uroczystości związanej z wystosowaniem w lipcu 1911 r. apelu burmistrza o powołaniu muzeum? Ale po kolei.
Przypomnę, że nowy kościół pw. św. Mikołaja (dz. NNMP) został poświęcony 28 lutego 1908 roku. Tymczasem jeszcze do marca 1909 roku, a więc niemalże do chwili rozbiórki, kościołem parafialnym była jeszcze stara świątynia przy Königstraße (ul. Boh. Warszawy). Warto wiedzieć, że znacznie wcześniej, bo już w 1814 roku, zaprzestano na tutejszym, przykościelnym cmentarzu pochówków. W związku z budową nowego kościoła zamierzano początkowo stary wyburzyć w całości, a więc łącznie z jego najcenniejszym fragmentem jaki stanowiła wieża. Wprawdzie ówczesna służba konserwatorka stwierdziła, że budowla ma nikłą wartość architektoniczną, ale jego całkowite wyburzenie stało się niemożliwe. Na przeszkodzie stanęło obowiązujące prawo zakazujące jak to ujęto zniekształcania w miastach ulic i placów. Z wielkim żalem należy skontaktować, że tego rodzaju przepisy w dzisiejszej Polsce nie istnieją. Ostatecznie władze miasta zgodziły się na rozstrzygnięcie kompromisowe, którego efektem było pozwolenie na wyburzenie znajdującej się zresztą w fatalnym stanie kościelnej nawy, pozostawiając po świątyni jedynie wieżę. Pokościelne i pocmentarne miejsce nazwano Nikolaikirchplatz. Nazwa chyba się nie przyjęła, skoro w powszechnym użyciu funkcjonowała nazwa Buttermarkt - Maślany Rynek.
11 lipca 1911 roku burmistrz Sasse wystosował do mieszkańców odezwę, proponując powołanie towarzystwa muzealnego. Powstałe w styczniu 1914 roku towarzystwo rozpoczęło prace polegające na przystosowaniu wieży do muzealnej ekspozycji. Pomieszczenia były gotowe już w czerwcu tego samego roku. Adaptacja polegała na przedzieleniu wnętrza czterema drewnianymi stropami, przełożeniu dachu, oraz zamontowaniu na ścianie wschodniej nowych, dużych okien z belkowym obramowaniem. Komunikację wewnętrzną zapewniały stalowe kręte schody. Zdjęcie przedstawia wieżę jeszcze w jej pierwotnym kształcie.

Przypomnę, że cztery lata wcześniej w 1910 roku władze miasta zorganizowały bardzo uroczyste obchody związane z 600-leciem założenia Szczecinka. Obchody zostały udokumentowane na kilkunastu zdjęciach. Znaczna część ówczesnych uroczystości odbyła się na udekorowanym na tę okoliczność Rynku (pl. Wolności). Wszystkie kamienice przystrojone zostały girlandami z gałązek świerkowych oraz flagami miejskimi i narodowymi. Jak wynika z zachowanych zdjęć, podczas jubileuszowych obchodów istniała jeszcze zachodnia pierzeja w jej pierwotnym kształcie. Tak więc z dużą dozą prawdopodobieństwa można przyjąć, że rozbiórka rozpoczęła się, jeśli nie w tym samym roku, to najdalej rok później. 

A jak prezentowała się tamta zabudowa, widać doskonale na drugim z prezentowanych przez nas zdjęć. W pierwszej od lewej strony kamienicy pod piątką mieścił się Centralhotel, a w sąsiedniej niewielki sklep z mieszkaniami na dwóch pozostałych kondygnacjach. Obie kamieniczki zostały przebudowane ok. 1920 r. a ich wnętrza połączono tworząc jednorodną funkcję. W latach 30. znajdowała się tutaj Cafe Rheingold. Starszym mieszkańcom Szczecinka dom ten kojarzy się z „Domem dziecka” czyli sklepem z zabawkami. Potem zanim nieruchomość przeszła w ręce prywatne, znajdował się Hotel Garnizonowy oraz kasyno.

Do 1911 roku r. w narożniku Rynku znajdował się mocno wysunięty przed linię zabudowy, piętrowy kryty stromym dachem dom. To tutaj ulokowany był zajazd Welnitz. Przez ścianę graniczył z równie wiekowym domem również tak jak on usytuowany kalenicowo do Rynku. Cała widoczna na zdjęciu zabudowa została rozebrana, a w jej miejscu w 1911 rozpoczęto wznoszenie nowoczesnych jak na tamte czasy domów. Jak wynika z zachowanych dokumentów, właściciel (Emil Cammerat?)  kamienicy pod czwórką (dawniej był tam sklep „Markiz”) pozwolenie na budowę otrzymał w czerwcu 1911 roku.

Ten dawny plac Wolności pełnił przede wszystkim rolę targowiska. To tutaj rozstawiano kramy, stragany i budy. Handel odbywał się także bezpośrednio z chłopskich furmanek. To w tym miejscu znajdowało się ówczesne centrum handlowe. Jednym z bardziej charakterystycznych elementów małej architektury rynkowej były usytuowane po jego zachodniej stronie dwie duże pompy. Jedną z nich widać na zdjęciu. Miała kształt wysokiej kolumny z kulą na wierzchołku. Dodam, że miejska sieć wodociągowa oraz kanalizacyjna pojawiła się w Szczecinku dopiero w 1912 roku. Do tej pory mieszkańcy wodę czerpali (dane z 1888 r.) z 22 publicznych studni (pomp).

Kamienice stojące w narożu pierzei południowo-zachodniej spłonęły w wyniku wielkiego pożaru 19 kwietnia 1911 roku.

Jerzy Gasiul