Plac Poznański, czyli Przyjaźni

artykuł ukazał się 7 maja w tygodniku Temat

Ten kolejny odcinek naszych wędrówek po Szczecinku nie ma nic wspólnego z 70 rocznicą zakończenia wojny. Zbieżność dat jest najzupełniej przypadkowa. Powojenny plac Poznański bardzo szybko przemianowano na plac Przyjaźni. Powód był oczywisty. Na środku placu stanął, ceglanej konstrukcji, obelisk z czerwoną gwiazdą. Właściwie do dzisiaj nic nie wiadomo o jego rodowodzie. Najprawdopodobniej pomnik wybudowano ok. 1947 roku. Jak wspominał nieżyjący już Bolesław Grela, było to tak: 

Pewnego razu przyjechali do burmistrza Czupryniaka Ruscy. Powiedzieli, że chcą postawić pomnik koło poczty. Nie chcieliśmy się początkowo na to zgodzić. Ale co mieliśmy do powiedzenia. Oni tu rządzili. Przyjechał jakiś starszyna z Bornego, a z nim ze dwadzieścia samochodów. Przywieźli materiał budowlany. Uzgodnili. Pomnik budowali Polacy. (Temat nr 88 z 17 lutego 1995 r.) 

Należy dodać, że po zakończeniu wojny tego rodzaju obelisków na terenie Pomorza powstało bardzo dużo. Miały upamiętniać nie tyle poległych – tych akurat chowano na cmentarzach – co raczej stale przypominać , kto tu rządzi. Czworoboczny obelisk z białej, otynkowanej cegły miał upamiętniać 25 czerwonoarmistów zmarłych w wyniku ran, chorób lub w wyniku tragicznych wypadków. Ostatecznie na czterech płycinach wypisano odręcznie jedynie 19 nazwisk. Przez dziesiątki lat nikt nawet nie śmiał kwestionować tego, że pod pomnikiem nie ma żołnierskich mogił. Jeśli nawet były, zostały w latach 60. przeniesione na cmentarz wojenny. Tuż przed opuszczeniem Polski w 1991 roku Rosjanie, z własnej inicjatywy, cały obelisk łącznie z nazwiskami zamalowali białą farbą. 

Kiedy w 1995 roku burmistrz zaproponował zmianę nazwy placu Przyjaźni i ul. 9 Maja, większość radnych opowiedziała się za pozostawieniem dotychczasowych nazw. Gorącą dyskusję wywołała propozycja zburzenia obelisku z czerwoną gwiazdą na pl. Przyjaźni. Decyzją rady, pomnik zostanie zburzony – radni z SLD głosowali za jego pozostawieniem. Gwiazda oraz - o ile się uda zdjąć - godło sowieckie, zostaną umieszczone w muzeum. 

Po latach wiadomo, że ani jedno, ani drugie do muzeum nie trafiło. Płaskorzeźba z symbolem godła rozsypała się w pył razem z pomnikiem. Stało się to w przededniu święta miasta. 23 czerwca ok. godz. 9 obelisk z białej cegły runął na ziemię. W samym środku miasta przestał istnieć symbol sowieckiego imperium. Za jego rozbiórkę firma, która wygrała przetarg wzięła symboliczne 100 zł. Nieco więcej czasu trwało wyburzanie cokołu wykonanego z cegły klinkierowej na betonowej zaprawie. Nie mogąc go rozbić młotami pneumatycznymi wykonano podkop, a następnie zasypano go grubą warstwą ziemi. Wbrew oskarżeniom ze strony SLD, pod pomnikiem nie natrafiono na żadne pochówki. 

Tydzień po rozbiórce do Szczecinka przyjechał rosyjski konsul Wiaczesław Głazow. Jego wizyta związana była z wręczeniem 15 mieszkańcom Odznaczeń za Udział w Wielkiej Wojnie Ojczyźnianej. Podczas spotkania z burmistrzem Marianem T. Golińskim, konsul poinformował, że w sprawie pomnika otrzymał od jednego z mieszkańców Szczecinka list. Mieszkaniec ten oskarżał władze miasta o zniszczenie obelisku. To tyle z najnowszej historii sprzed zaledwie dwudziestu lat. 

W miejscu monumentu z gwiazdą  wkrótce powstał parking, a na wniosek Związku Sybiraków nazwę placu zmieniono na  Zesłańców Sybiru. Sam plac liczy sobie około stu lat. Swój dzisiejszy kształt ostatecznie uzyskał w 1929 roku. To właśnie wtedy oddano w tym miejscu do użytku nowoczesny gamach Poczty nr 2. Główne wejście zostało zaakcentowane sześcioboczną wieżyczką zegarową. W tamtym czasie pocztowe okienka mieściły się od strony dz. ul. 28 Lutego. W skład kompleksu wchodziły m.in. pomieszczenia biurowe, centrala telefoniczna, magazyny, warsztaty, duże zapalacze socjalne dla pracowników oraz garaże. To właśnie tutaj do 1975 roku (do czasu likwidacji powiatów) mieścił się Rejonowy Urząd Telekomunikacyjny zatrudniający kilkudziesięciu pracowników. Dzisiaj została po nim jedynie mikroskopijna placówka pocztowa oraz dużo pustych pomieszczeń. Część z nich wynajmowana jest przez różnych użytkowników. 

Archiwalne zdjęcie zostało wykonane w kwietniu 1991 roku.          (jg)