Dobrego schronu daj nam dzisiaj

 Te, które przetrwały - są praktycznie niewidoczne. Można je dostrzec dopiero zimą, kiedy nie ma zieleni. Na terenie Szczecinka było ich osiem. Nie wiem czy dobrze policzyłem, ponieważ w tej kwestii nie prowadzi się żadnej ewidencji. Do dzisiaj przetrwała jedynie połowa. Z reguły wszystkie są w tragicznym stanie. Czyżby wszelkie kataklizmy i wojenne konflikty zostały już tylko w podręcznikach historii i nic, i nikt nam już nie zagraża? Mowa o schronach, albo jak kto woli - ukryciach.  

Mogę się mylić - z ratuszowej informacji wynika, że ich rodowód sięga lat trzydziestych – uważam, że  wszystkie zostały zbudowane w okresie tzw. zimnej wojny.  Doskonałym na to dowodem są archiwalne zdjęcia, gdzie  umocnienia związane z Wałem Pomorskim przebiegały po zachodniej stronie miasta i  cały jego obszar był przedpolem. Zatem budowa w tym miejscu jakichkolwiek schronów i ukryć byłaby niedorzeczna. Zupełnie nieprawdopodobne, aby tego rodzaju obiekty budowano podczas wojny.

„Zimną wojną” określa się czasy pomiędzy 1947 a 1991 rokiem, której apogeum przypadało na lata 50 i 60. Z tego też czasu pochodzą wszystkie ukrycia. To właśnie wtedy trwała bezlitosna rywalizacja pomiędzy Związkiem Sowieckim i jego satelitami, a Zachodem.

Zgodnie ze słownikiem języka polskiego schron -  to „budowla lub pomieszczenie przystosowane do ochrony ludności cywilnej”. W nomenklaturze wojskowej taką budowlę określa się jako „ukrycie”.

W aplikacji „schrony w Polsce” takie obiekty w naszym mieście po prostu nie istnieją. Akurat w tym nie jesteśmy osamotnieni, ponieważ w dużo większych miastach jest podobnie. Ponoć jeszcze przed dziesięciu laty, na terenie naszego kraju znajdowało się ok. 28 tys. schronów i ukryć. Zatem ruszajmy na zimowy spacer po szczecineckich schronach, lub jak kto woli ukryciach.

Jednym z ważniejszych miejsc na mapie strategicznej z pewnością jest dworzec kolejowy. Przed laty obiekt ten znajdował się po zachodniej stronie obecnego parkingu. Zapewne pamiętają go jeszcze starsi mieszkańcy. Dzisiaj w jego miejscu znajdują się ogródki, a także publiczna toaleta z postojem taxi.

Z pewnością najbardziej okazałym kamuflażem może poszczyć się podziemne ukrycie przy skrzyżowaniu ul. Młyńskiej z Pomorską. To tutaj na zapleczu ówczesnej Szkoły Podstawowej nr 3, a potem Gimnazjum nr 1 istniał podziemny schron. Po latach wzdłuż podziemnej budowli powstały dwa rzędy garaży.

Przypomnę, że w latach trzydziestych był tu ładnie urządzony zielony skwer z zabytkowym wiatrakiem ulokowanym na lekkim wzniesieniu od południa.  

Tartanowe boisko z okazałym murem oporowym z cegły licówki ulokowano po roku 2000 na „dachu” podziemnego ukrycia. Wejście do podziemi zamknięte jest stalowymi drzwiami, a schody tam prowadzące poniżej chodnika toną w śmieciach, zaś latem zieją okropnym fetorem.

Śladu nie ma po ukryciu przy ul. Wojska Polskiego na terenie kościoła Mariackiego.

Schron ten ulokowany był równolegle do ulicy. Jak wynika z archiwalnego zdjęcia z końca lat 30, wzdłuż ulicy rozciągał się skwer.

Fragment podziemnego ukrycia z ceglanym(!) murkiem przy wejściu uwieczniłem na zdjęciu wykonanym w 1995 roku. 

Nie ma także śladu po schronie na terenie Szkoły Podstawowej nr 1 przy pl. Wazów. Obiekt znajdował się pomiędzy szkolnym boiskiem, a chodnikiem ul. Piłsudskiego oddzielony rzędem drzew. Starsi absolwenci tej szkoły pamiętają, że górka ze schronem była miejscem, gdzie najchętniej spędzali czas podczas przerw.  Dodam, że w okresie międzywojennym znajdował się tutaj szkolny ogródek. Z całkiem niedawnego zagospodarowania pozostały tylko stare drzewa.

Ukrycie z czasów zimnej wojny przetrwało przy ul. Szafera – dokładniej naprzeciwko nieistniejącego już dworca autobusowego. Latem, z racji wysokich drzew i krzewów praktycznie jest niewidoczne. Wejście jest zasypane stertą liści i gruzu, a przy betonowej ścianie oporowej zdążyły już porosnąć dorodne drzewa.

Okazale, ale tylko na zewnątrz, prezentuje się schron przy ul. Winnicznej. Wysokie ściany oporowe licowane polnymi kamieniami powstały znacznie później, bo dopiero po wybudowaniu w tym miejscu bloków mieszkalnych.

W poziomie piwnic znajdowało się niegdyś ukrycie w gmachu internatu Zespołu Szkół nr 2 a wcześniej Liceum Pedagogicznego przy ul. 1 Maja. Internat wybudowano w 1958 roku i w jego najniżej kondygnacji przewidziano ukrycie. Pomieszczenie definitywnie zmieniło swoje przeznaczenie najprawdopodobniej po modernizacji budynku w 2012 r.

Ukrycie w wybudowanej w 1958 roku Szkole Podstawowej nr 4 znajdowało się w pod skrzydłem od strony ul. Jasnej. Dzisiaj służy do zupełnie innych celów. Z dawnej funkcji zostało nakryte spiczastym blaszanym daszkiem wyjście awaryjne (być może była to czerpnia powietrza).

Schrony mogą służyć nie tylko podczas wojny, ale także jako ochrona ludzi przed zagrożeniami wynikającymi z klęski żywiołowej – np. tornadami i huraganami. Już od samego początku swego istnienia były to praktycznie niehermetyczne, przysypane warstwą ziemi piwnice. W przypadku wymienionych zdarzeń trzeba będzie liczyć na siebie, a może konkretnie na ziemiankę ukrytą pod darnią w przydomowym ogródku.

Jerzy Gasiul