Zaginiona autostrada

Z wiaduktu przy ul. Koszalińskiej roztacza się rozległy widok na okoliczne, podmokłe łąki okraszone tu i ówdzie kępami drzew i wysokich krzewów. To właśnie tutaj znajdują się studnie głębinowe miejskiego ujęcia wody, a także oczyszczalnia ścieków. Rozległą, nadjeziorną dolinę przecina Niezdobna. Od wschodu jej naturalną granicę stanowią piaszczyste pagórki przedmieść Szczecinka - Marcelina i Wybudowania. Południową granicę wyznacza tor kolejowy do Białogardu. To tędy ma przebiegać przyszła, dwupasmowa obwodnica miasta z dwoma węzłami (zjazdami) przy ul. Koszalińskiej i Słupskiej. Ojej budowie cały czas tylko mówi się od dobrych kilkunastu już lat, a na wstępne prace projektowe wydano już całkiem pokaźne fundusze.

Kto wie, czy gdyby nie wojna, dzisiaj być może ten nadjeziorny krajobraz wyglądałby zupełnie inaczej? To właśnie w tym miejscu lub w jego bezpośrednim sąsiedztwie (jeden z wariantów przewidywał poprowadzenie estakadą lub nasypem przecinającym jeziorną zatokę od strony Szczecinka), dzisiaj przebiegałaby autostrada łącząca Berlin z dalekim Królewcem.

Projekt „berlinka", jak powszechnie dzisiaj nazywa się zaniechaną w pierwszych latach II wojny światowej drogową inwestycję, powstał już na początku lat trzydziestych. Niemcy, łamiąc postanowienia Traktatu Wersalskiego, oprócz zbrojeń, przystąpiły do budowy sieci autostrad. Jednak pełną parą ich budowa rozpoczęła się dopiero po dojściu do władzy narodowych socjalistów. Jak się oblicza, w tym czasie przy budowie dróg zatrudniono ok. 100 tys. robotników. Inwestycje drogowe w znacznym stopniu przyczyniły się do zmniejszenia bezrobocia i miały wpływ na pobudzenie gospodarcze.

Sieć autostrad miała połączyć najważniejsze miasta ówczesnej Rzeszy. Jedną z nich miała być biegnąca przez Pomorze „berlinka". Miała znaczenie strategiczne, jako że jej celem było połączenie komunikacyjne z najdalej na wschód położoną prowincją, jaką były Prusy ze stolicą w Królewcu. Dodajmy, że prace drogowe ruszyły równocześnie z obu kierunków.

O przebiegu autostrady przez nasze tereny powstało wiele, często wręcz bajkowych hipotez. By nie brnąć w ich weryfikowanie, posłużyliśmy się wiarygodnym dokumentem pochodzącym z tamtych lat. Jest nim datowana na 1939 rok mapa drogowa ówczesnych Niemiec.

Zgodnie z oznaczeniem, gruba ciągła linia oznaczała odcinki wybudowane. Jak wynika z załączonej do mapy legendy, był to stan na dzień 1 marca 1939 roku. W tym czasie Niemcy zażądały od Polski zgody na poprowadzenie przez nasze terytorium eksterytorialnej drogi. Być może właśnie z tego powodu projekt przebiegu trasy kończy się po stronie wschodniej tuż przed polską granicą? Linią podwójną z poprzecznym kreskowaniem, oznaczono odcinki będące w trakcie budowy, a linia podwójna oznacza odcinki będące w trakcie założeń i opracowań projektowych.

Jak wynika z mapy autostrada w tym czasie, po dzisiejszej polskiej stronie, była gotowa jedynie na odcinku Berlin - Szczecin Dąbie. Dodajmy, że odcinek ten powstawał etapami wiatach 1936 -1937 (Szczecin Kijewo). W tym czasie od granicy wielkiego Szczecina do wsi Lisowo pod Chociwlem trwały intensywne prace. Na całej długości tego odcinka były już gotowe wszystkie obiekty inżynieryjne z czterema węzłami. Sądząc po tym co zachowało się do dzisiaj, już w tym czasie (1939 rok) w całości przejezdna była zachodnia nitka trasy pomiędzy przedmieściem Chociwla (skrzyżowanie z dzisiejszą krajową „dwudziestką" a Szczecinem). Druga jezdnia w tym czasie była w trakcie prac budowlanych.

Budowa straciła na impecie po wybuchu wojny. Owszem, prace kontynuowano, ale już nie na taką skalę. W tym czasie robotników zastąpiono jeńcami wojennymi, grupując ich w obozach rozsianych od Chociwla do Wierzchowa, zmuszając ich do pracy niewolniczej. Z tego okresu pochodzą zagubione pośród pól i lasów nasypy, przekopy, rowy a nawet przyczółki mostów i wiaduktów m.in. pod Węgorzynem, Barwicami, Chłopowem, Kluczewem i Orawką.

Wracając do naszej mapy drogowej - projektowana autostrada miała przebiegać na południe od Węgorzyna (Wangerin). W pobliżu tej miejscowości miała przeciąć dzisiejszą krajową „dwudziestkę" i wyjść na południe (5 km) od Drawska (Dramburg). Dalej trasa biegłaby pomiędzy Złocieńcem (Falkenburg) a brzegiem jeziora Siecino. W tym też miejscu „berlinka" miała połączyć się z będącą również w planach, autostradą biegnącą na południe w kierunku Gorzowa (Landsberg) i dalej Frankfurtu n/O. W sumie na odcinku pomiędzy Chociwlem a Złocieńcem miało powstać siedem węzłów (zjazdów) z drogami lokalnymi.

Od Złocieńca przyszła autostrada miała przebiegać w okolicy Grabinka, Chłopowa, Koprzywna, oraz Barwic (Barwalde). W Barwicach -dokładniej na skrzyżowaniu z dzisiejszą ul. 1000-lecia (droga wylotowa w kierunku Szczecinka) miał powstać węzeł (zjazd) i odgałęzienie na północ - najprawdopodobniej w kierunku Słupska i dalej Trójmiasta.

Na odcinku pomiędzy Złocieńcem a Barwicami przewidziano w sumie trzy węzły. Do dzisiaj po polach i lasach na północ od Barwic w okolicach Starego Chwaiimia, Przeradzi, Iwina, Starego Wierzchowa i Orawki można zobaczyć wytrasowane fragmenty nasypów i rowów odwadniających. Główna nitka„berlinki"w bezpośrednim sąsiedztwie Szczecinka miała przebiegać od strony północnej (dwa węzły przy ul. Słupskiej i Koszalińskiej) i dalej na południe od Gwdy przeciąć drogę lokalną Gwda -Czarne), przejść na północ od Czarnego (Hammerstein) - zjazd w lesie przy skrzyżowaniu z drogą lokalną Czarne - Rzeczenica i dalej do Człuchowa (Schlochau). Tutaj też, pomiędzy Człuchowem a Chojnicami (Konitz), w miejscu przedwojennej granicy trasa się urywa.

Być może projekt przebiegu autostrady już po rozpoczęciu wojny został zmodyfikowany. My przedstawiliśmy dokument z 1939 roku. 

Jerzy Gasiul

artykuł ukazał się 25 lipca 2013 w Tygodniku Temat