Oto dowód zniszczeń miasta po zdobyciu w 1945 r.

artykuł ukazał się w Temacie nr 432 23.02.2007

Przedstawiamy pierwszy i jedyny tego typu dokument dotyczący zniszczeń miasta po jego zdobyciu 27 lutego 1945 roku. Na mapie oznakowano w kolorze czerwonym, zielonym i niebieskim większość budynków w centrum miasta. Budynków zniszczonych, jak to określono, w 80-100 procentach jest stosunkowo niewiele. Część zniszczeń powstała już po przejściu frontu.

27 lutego mija kolejna rocznica zdobycia Szczecinka przez Armię Czerwoną. Tym razem zamiast znanych już zdjęć archiwalnych z tego okresu, dzięki uprzejmości Sławomira Miary, kierownika szczecineckiego Archiwum Państwowego po raz pierwszy publikujemy mapę zniszczeń na terenie miasta. Inwentaryzacja została wykonana przez pracowników Starostwa Powiatowego dokładnie 4 lipca 1945 roku.
- Jest to wyjątkowa rzecz. Tutaj, w Szczecinku zachowaliśmy akta kilku powiatów – mówi Sławomir Miara. - Jesteśmy w komfortowej sytuacji, bo w przeciwieństwie do miast na północy naszego regionu, mamy bardzo dużo dokumentów dotyczących organizacji państwowości na tych terenach po 1945 roku. Przykładem jest ta mapa, która powstała bardzo szybko tuż po zakończeniu działań wojennych.
Do mapy podpięte jest pismo przewodnie podpisane przez Henryka Kaweckiego, zastępcy kierownika Obwodowego Biura Techniczno-Budowlanego. Pismo zostało skierowane do Biura Planowania Regionalnego i Odbudowy przy Pełnomocniku Rządu RP na Pomorzu Zachodnim. Być może adresowane było jeszcze do Bydgoszczy, bo w tym czasie jeszcze nie wiedziano czy Szczecin będzie należał do Polski.
Na mapie sporządzonej z przedwojennego podkładu niemieckiego dokonano w miarę szczegółowej inwentaryzacji urbanistycznej zniszczenia obiektów. Zniszczenia są potraktowane dość ogólnikowo Ciekawostką jest to, że oprócz oznakowanych zniszczonych obiektów, autor opracowania zaznaczył czerwonymi kółkami 24-25 obiektów, najczęściej bram wjazdowych do sowieckiej zony. W legendzie oznakowano to cyt. jako: „zajęte przez wojska sowieckie”. Przymiotnik „sowiecki” jeszcze wówczas komunistów nie porażał, tak jak to się stało potem i jest do tej pory.
Dzięki mapie wiemy, że przykładowo w tym czasie Rosjanie zajmowali budynek dzisiejszego ogólniaka a na rogu ul. Jeziornej i Kościuszki był szlaban. Takie same bramy były m. in. przy ul Mickiewicza na wysokości ul. Obrońców Stalingradu, pl. Wazów na ul. Piłsudskiego itd itd. Najładniejsze dzielnice Szczecinka zajęte więc zostały przez zdobywców. Tam też Polacy mieli zakaz wstępu, a o osiedleniu nie było nawet mowy.
Na mapie czerwonym kolorem oznaczono wszystkie budynki, których stan techniczny (nazwano to uszkodzeniami) określono na 80-100 proc. Kolorem zielonym zaznaczono budynki uszkodzone w graniach 30-80 proc. Kolor niebieski oznacza uszkodzenia do 30 proc. Znaczny, obszar miasta, kto wie czy jego największa część, pozostała niepokolorowana, co oznacza że albo nie oszacowano stanu budynków albo po prostu zabudowa w tych miejscach była nietknięta.
- Pełnomocnik opisuje pewne sytuacje po zakończeniu wojny. To dowodzi, że niektóre zniszczenia powstały później – mówi kierownik archiwum. - Są pewne braki, ale mapa została sporządzona na bazie mapy niemieckiej. Ciekawostką jest nazewnictwo.
Jezioro Trzesiecko widnieje pod dość dziwaczną nazwą - jezioro Streitzig. Z niemieckim nazewnictwem ulic poradzono w prosty sposób, po prostu zostały spolszczone i tak przykładowo dz. ul. Mickiewicza (Blücherstrasse) to ul. Bluchera, dz. ul. Wyszyńskiego to Bismarcka (Bismarckstrasse), ul. Armii Krajowej poprzednio Leśna zachowano oryginalna nazwę – Forst(strasse), dz. Piłsudskiego to Bydgoska (Brombergerstrasse), 28. Lutego - Kolejowa (Banhofstrasse) a Klosterweg to ul. Klasztorna. Co ciekawe, miast dzisiejszej ul. 9. Maja widnieje nazwa - ul. Pruska (Preussistrasse) a Markt przetłumaczono (i słusznie) jako Rynek, dzisiaj zwie się go placem Wolności. Pojawia się też piękna nazwa ul. Królewska – to dzisiejsza ul. Boh. Warszawy, a Droga do Wiatraków oznacza dz. ul. Wiatraczną. Przez pomyłkę dz. ul. Ordona nazwano Strzelecką. Przedwojenna nazwa wywodziła się od nazwiska Stellter – sędziego szczecineckiego pomysłodawcy i założyciela parku. Po drugiej stronie jeziora widnieje nazwa - Wyspa Mysia a pod spodem napis - gospoda.
- Wiele jest może nieścisłości i błędów, ale po latach okazują się takimi historycznymi smaczkami. Dlatego warto poświęcić nieco więcej czasu na przestudiowanie mapy - uważa szef archiwum.
Urzędnicy ze Starostwa precyzyjnie zinwentaryzowali jedynie centrum miasta. Jak wynika z mapy oznaczone czerwonym kolorem budynki nadające się jedynie do rozbiórki ruiny znajdowały się przy głównym ciągu komunikacyjnym. Jako budynki zniszczone w przeszło 80 procentach oznakowano m. in. kwartał pomiędzy dz. pl. Wolności, ul. 9. Maja i rzeczką Niezdobną. Zniszczona była także południowa perzeja ul. 9. Maja - naprzeciwko SzOK, a także ul. Sadowa, duży budynek przy wieży św. Mikołaja, oraz wschodnia pierzeja ul. Mariackiej. Kolorem czerwonym zaznaczono również 4 domy wzdłuż ul. Wyszyńskiego i osiem parterowych chałup przy ul. Szewskiej.
Co ciekawe najwięcej budynków oznakowano kolorem niebieskim (zniszczenia do 30 proc.). Dodajmy, że obiekty te do dzisiaj sa w doskonałym stanie dotyczy to m. in. kościół Mariackiego, Szkoły Muzycznej, Bank, a nawet ratusza!
- Jest to jedyny tego typu dokument z tych lat, jest perełką pośród tego typu materiałów. Jest to dokument autorski i być może dyskusyjny – uważai Sławomir Miara. - Oprócz tego mamy wykaz szkód wojennych, ale za to bardzo szczegółowy. Opisano tam ulicę po ulicy nawet z nazwiskami niemieckich właścicieli.
Zachowana mapa z 1945 roku świadczy, że Szczecinek podczas walk zniszczony został w minimalnym stopniu. A część zniszczeń powstała już po zakończeniu walk. (jg)
pobierz mapę w większej rozdzielczości (zip/jpg)
 
artykuł ukazał się w Temacie nr 432 23.02.2007