Cmentarza już nie ma, można się budować [aktualizacja]

Czy godzi się inwestować na ludzkich kościach? Nawet jeśli miejscowe prawo to dopuszcza, to pozostaje jeszcze coś, co określa się jako "człowieczeństwo". Sądząc po wydarzeniu sprzed kilkunastu lat w Szczecinku, kiedy na dawnym, przykościelnym cmentarzu w centrum miasta wybudowano handlową galerię - to ostatnie pojęcie, jak się okazuje, w imię materialnej korzyści można pominąć.   

Los nieczynnych od czasów wojny wiejskich ewangelickich cmentarzy na terenie naszego powiatu, z powodu ułomności prawa, jest praktycznie już przesądzony. Taki cmentarz położony jest tuż przy ruchliwej krajowej „dwudziestce” w Gwdzie Małej. O tym, że jest to teren cmentarza, do niedawna  świadczył jedynie niewielkiej wysokości mur z polnych kamieni oraz mocno porośnięty krzewami teren. 

Wiejska nekropolia została też zaznaczona na przedwojennej mapie sztabowej. 

Z emaila czytelnika: - Jechałem dziś do szpitala odwiedzić matkę chrzestną i (…) proszę zobaczyć na zdjęcie. Podobno (…) w Gminie Szczecinek zmieniono zapis w MPZP i wszystko jest lege artis. 

O zamiarze sprzedaży przez gminę działki z poewangelickim cmentarzem w Gwdzie Małej pisałem już przed dwoma laty, cytując list naszego Czytelnika. Przypomnijmy jego fragmenty: Do dnia dzisiejszego na terenie działki znajdują się pozostałości pomników i elementy kamieni nagrobnych. Działka z zasobów gminy sprzedana została jako "kompleks parkowy" natomiast obecny właściciel sprzedaje ją jako działka budowlana. Czy takie miejsca nie powinny zostać upamiętnione i a pamięć o nich w jakiś sposób zachowana z godnością i należytą czcią?

Mimo to działka została w 2021 roku sprzedana. W miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego (…) oznaczona symbolem ZP-2 czyli zieleń parkowa „tereny drzewostanów o charakterze parkowym". Działka leży w strefie B ochrony konserwatorskiej i w granicach strefy chronionego krajobrazu.

Jak przed dwoma laty tłumaczono nam w UG: Zgodnie z prawem na działce oznaczonej symbolem ZP-2 można realizować obiekty małej architektury oraz niepodpiwniczone obiekty jednokondygnacyjne o powierzchni do 35 metrów kwadratowych oraz 5 metrów wysokości. W tym miejscu można również wybudować m. in. amfiteatr lub muszlę koncertową.  

 Obecnie teren cmentarza zniwelowano do poziomu jezdni a istniejące zadrzewienie wycięte. Ponieważ na rozpoczętej inwestycji nie ma - tak jak to prawo budowlane nakazuje - tablicy informacyjnej tajemnicza inwestycja w takim właśnie miejscu może wzbudzać kontrowersje nie tylko prawne. Czy podczas tego typu prac natrafiono na ludzkie kości, a jeśli tak - co się z nimi stało?

O lokalnych zwyczajach sprzed wieków i tutejszym cmentarzu w XVI w. pisał Thomas Kanzow w swojej „Kronice pomorskiej”: Wieś zamieszkana była od najdawniejszych czasów przez Wendów – tak niemieccy historycy nazwali tutejszych Kaszubów. Zarówno niemieccy jak i polscy naukowcy nie mają wątpliwości: tutejsi posługiwali się językiem słowiańskim. Jeszcze obecnie jest cała miejscowość (…), gdzie  tylko sami Wendowie mieszkają”.

W Gwdzie przez długi czas utrzymywały się liczne przesądy i wierzenia pogańskie. Ponoć jedynym sposobem na to, aby zapobiec pojawieniu się w domu upiora, należało w Noc Świętojańską odkopać grób, uciąć nieboszczykowi głowę łopatą i ułożyć ją między kolanami. To jedyny sposób, aby wampir nie był w stanie jej odnaleźć i od tej chwili dla żyjących nie stanowił już żadnego zagrożenia. Innym sposobem zniechęcenia go do nocnych wędrówek było przebicie czaszki dużym, specjalnie wykutym w miejscowej kuźni gwoździem.

  Miejscowi twierdzili, że niegodziwcy nie tylko za swego życia, ale także po śmierci starają się żywym dokuczyć, a nawet o śmierć przyprawić. Taki upiór leżąc w grobie najpierw pożera swoje odzienie. Kiedy skończy je trawić - zabiera się za własne ciało, a właściwie za jego resztki. Dopiero po tej czynności może już przybrać postać, która dla żywych jest niewidzialna a przez to niezwykle groźna. Upiór bowiem swoją niecną czynność polegającą na uśmiercaniu zaczyna od swoich krewnych i znajomych. Co ważne, w źródłach historycznych są na to dowody.

Tak też się stało po śmierci nieletniego Jurka Turleja, który po śmierci stał się upiorem. Rodzina, aby ustrzec się przed nieszczęściem utraty życia, nie mając innego wyboru, postanowiła odgrzebać ciało młodzieńca i uciąć mu głowę. Dodajmy, że grób znajdował się na tutejszym cmentarzu odgrodzonym od zabudowań niskim kamiennym murem. Jak się historia gwdziańskiej rodziny Turlejów potoczyła - kroniki milczą.

O tych historiach, zwyczajach i wierzeniach dzisiaj nie pamiętają nie tylko tutejsi, ale nawet radni aprobujący przeobrażenie cmentarza w „zieleń parkową” „z możliwością budowy muszli koncertowej”. 

Jerzy Gasiul

3/04/24

Mamy komentarz Urzędu Gminy Szczecinek. Oto on:

- informuje Magdalena Szkudlarek-Szarkowska.

Sprawa prowadzonych prac na wspomnianej nieruchomości budzi wątpliwości natury prawnej, dlatego jeszcze przed świętami została zgłoszona przez Wójta Gminy Szczecinek Ryszarda Jasionasa do Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków oraz do Powiatowego Inspektora Nadzoru Budowlanego.